صدقه واجبصدقه از عبادت‌های مهم است که نصوص فراوان در اهمیت و ترغیب به آن وارد شده و آن را آثار وضعی فراوان از دفع شر و بلاء و مرض حتی جنون است. ۱ - تعریف صدقهدر صدقه قصد قربت معتبر است و بنابر اقوی، عق مشتمل بر ایجاب و قبول در آن معتبر نیست؛ بلکه معاطات کافی است، پس به هر لفظ یا فعلی - از اعطا کردن و مسلط نمودن - که قصدش از آن تملیک مجانی و قربة الی اللَّه باشد، تحقق پیدا می‌کند و اقباض و قبض در آن شرط است. بنابراین صدقه اعطا و تسلیط به‌قصد تملیک مجانی و قربة الی الله است. ۲ - انواع صدقهصدقه یا واجب است و یا مستحب؛ صدقه واجب در معانی زیر به کار رفته است : ۲.۱ - انواع صدقه واجبزکات ، کفّاره ، صدقه نذری ، هدی و مانند آن از صدقات واجب . ۳ - افضلیت آشکارا بودن صدقه واجبگرچه «صدقه پنهانی افضل است و تحقیقاً وارد شده است: «صدقه پنهانی، غضب پروردگار را خاموش می‌کند و همان‌طور که آب آتش را خاموش می‌کند، صدقه گناه را خاموش می‌کند و هفتاد باب بلا را دفع می‌کند.» ولی اگر متّهم به ترک مواسات شود و بخواهد تهمت را از خودش دفع نماید یا قصد اقتدا نمودن دیگری را داشته باشد، آشکارا دادن صدقه مانعی ندارد و مخفی نمودن آن تاکید نشده است. این در صدقه مستحب است» ولی «در صدقه واجب، افضل آن است که مطلقاً، آشکارا بپردازد.» ۴ - مستحقین و موارد مصرف زکاتخداوند متعال می‌فرماید: (اِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ) بنابراین «مستحقین زکات و مصارف آن هشت مورد است: اول و دوم: فقرا و مساکین؛ و دومی (مساکین) حالش از اوّلی بدتر است (یعنی نیازش بیشتر است) و آن‌ها کسانی هستند که مخارج سال خود و کسانی که عهده‌دار خرج آنان‌اند را به‌نحوی‌که شایسته آن‌ها است، نه فعلاً و نه تدریجاً ندارند. سوم: عاملین زکات؛ و آن‌ها کسانی هستند که در جمع‌آوری زکات کوشش می‌کنند و از طرف امام (علیه‌السلام) یا نایب او برای گرفتن، نگهداری و حسابرسی زکات منصوب شده‌اند که برای آنان در مقابل کارشان سهمی از زکات قرار داده شده هرچند بی‌نیاز باشند چهارم: مؤلّفة قلوبهم؛ و آنان عبارت‌اند از کافرهایی که هدف آن است که به جهاد کردن (برای اسلام) و یا به دین اسلام مایل شوند. و مسلمانانی که عقایدشان ضعیف است که به‌خاطر به‌دست‌آوردن دلشان به آن‌ها زکات داده می‌شود. و ظاهر آن است که این گروه (نیز) در این زمان ساقط نشده است. پنجم: فی الرقاب؛ و آنان عبارت‌اند از برده‌هایی که با مالک خود قرارداد کتابت بسته‌اند (که در مقابل پرداخت مبلغی آزاد شوند) و از پرداختن مال الکتابه ناتوان باشند، و بنده‌هایی که با شدّت و سختی (نزد مالک خود) به سر می‌برند. بلکه هر نوع آزادکردن بندگان، (از این قسم محسوب می‌شود) چه مستحقّی برای زکات باشد یا نباشد؛ پس این صنف هر نوع آزادکردن بندگان را شامل می‌شود، لیکن در «بنده مکاتب» ناتوانی‌ای که ذکر شد شرط است. ششم: غارمین؛ و آن‌ها کسانی هستند که از برای غیر معصیت و اسراف زیر دین رفته و بدهکار شده‌اند و توان پرداخت آن را ندارند اگرچه مخارج سالشان را داشته باشند. هفتم: فی سبیل الله؛ و بعید نیست که «سبیل اللَّه» همان مصالح عمومی اسلام و مسلمین باشد مانند ساختن پل، ایجاد و اصلاح راه و خیابان، و آنچه که با آن تعظیم شعائر و برتری کلمه اسلام حاصل شود، و یا فتنه و فساد را از حوزه اسلام و یا از بین دو قبیله مسلمین برطرف نماید و مانند آن، نه مطلق کارهایی که موجب تقرّب به خدا است مانند اصلاح بین زن و شوهر و فرزند و پدر. هشتم: ابن السبیل؛ و آن کسی است که در غربت درمانده شده - اگرچه در شهر خودش بی‌نیاز باشد - درصورتی‌که سفر او مباح باشد، پس اگر سفرش برای معصیت باشد (زکات) به او داده نمی‌شود. و همچنین است اگر از قرض گرفتن و مانند آن متمکّن باشد.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۶، القول فی اصناف المستحقین للزکاة و مصارفها.
که در این صورت هم زکات به او داده نمی‌شود.۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی‌شاهرودی، ج۵، ص۷۰، برگرفته از مقاله صدقه واجب. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |